تاریخ انبیاء(ص) در کتاب «انیس العهد و مونس اللحد»

تاریخ انبیاء(ص) در کتاب «انیس العهد و مونس اللحد»

از آنجا که در دوره قاجار بسیاری از مردم شهرها و روستاها از داشتن سواد محروم بودند، تالیف کتابهایی مرسوم شد که مخاطب آن وعاظ، منبری‌ها و معدود افراد باسواد بوده‌اند. این کتابها حاوی مطالب مذهبی، تاریخ اسلام و مختصری تفسیر آیات قرآن کریم بوده است. در واقع مخاطبان این کتابها بنا بر رسم آن زمان، مطالب آن را بر سر منابر و در مجالس روضه، و یا حتی در شب نشینی‌های خانوادگی برای مردم بیان می‌کردند. آن وقت در میان این سلسله کتابهای تالیفی، کتابهایی نوشته می‌شد که در آن توجه ویژه و عبرت‌آموزی به تاریخ انبیاء عظام –صلوات الله علیهم اجمعین- داشته است.

یکی از آنها، کتاب «انیس العهد و مونس اللحد» است.

مولف کتاب «شیخ صدرالدین محمد بن حسن واعظ قزوینی» متخلص به اقدس است. زمان تالیف کتاب به سال 1315 هجری قمری –برابر با 1278 شمسی- برمی‌گردد. یعنی همزمان با سال دوم سلطنت مظفرالدین شاه قاجار. البته در صفحه آخر این کتاب «چاپ سنگی» نوشته شده که کتاب انیس العهد و مونس اللحد، به همت و کمک مالی حاجی محمدرحیم تاجر اصفهانی به چاپ رسیده است.

فصول کتاب انیس العهد و مونس اللحد:

فصل یکم

کتاب با حمد و ثنای خدا و مدح پیامبر اعظم-صلی الله علیه و آله و سلم- و سپس مدح امیرالمومنین حیدرکرّار-علیه السلام- آغاز می‌شود.

فصل دوم

در صفحات بعد، پس از مدح ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه به مدح نائب السلطنه نیز می‌پردازد.

فصل سوم

در بخش بعدی ورود مولف به بخش تاریخ انبیاء شروع می‌شود. ابتدا داستان خلقت جهان توسط حضرت باریتعالی و سپس خلقت انسان و ماجرای رانده شدن آدم و حوا از بهشت نقل شده است. در این فصل مطالب مفصلی درباره عالم ذر، گرفتن عهد از همه ابناء بشر و میثاق گرفتن از انبیای الهی بیان شده است.

در قسمت بعدی به شکل ویژه به تاریخ زندگانی نوح نبی-علیه السلام- پرداخته شده است. در این بخش حتی به موارد جزئی چون تعداد تخته های چوب برای ساخته شدن کشتی -124 هزار تخته چوب- هم توجه شده است.

در بخش بعدی این فصل به طور مفصل به تاریخ زندگانی حضرت ابراهیم پرداخته شده است. سپس تاریخ زندگانی حضرت موسی-علیه السلام- به تفصیل بیان شده....

فصل چهارم

در این بخش ورود به تاریخ اسلام آغاز می‌شود. شرح شروع نبوت حضرت رسول ختمی مرتبت، داستان معراج پیامبر و سپس شرح مصائب حضرت زهرا-سلام الله علیها- بیان می‌شود و در انتها مطالب مفصلی درباره وقایع کربلا و مصیبت آل الله بیان می‌شود.

تحلیل بخش تاریخ انبیای کتاب

در بخش تاریخ انبیا جز در مواردی اندک، مولف خود را مکلف به بیان سند حدیثی و روایی داستان انبیای الهی نمی‌داند. مثلاً در بخش محاجّه حضرت ابراهیم با عموی بت سازش آزر، داستانهایی بیان می‌شود که محتمل است هیچ سندی برایش پیدا نشود. اما باید این مطلب را در نظر گرفت که همین داستانها، عبرت آموز و برای فعال شدن قوه تعقل و توحیدی شدن ذهن مخاطب بسیار موثر است.

از محتوای کتاب چنین به نظر می‌رسد که مولف بیشتر قصد داشته با بیان تاریخ زندگانی انبیاء مردم را متوجه امر توحید و آخرت کند و در برخی از موارد، درستی سند داستان تعریف شده هدف نبوده؛ بلکه داستان وسیله‌ای بوده برای سوق دادن مردم به سمت رفتار دینی...

انوشه میرمرعشی